Jak ryby widzą otaczający świat?

Jako akwarysta, masz wiele możliwości, aby wejść w kontakt z rybami np. podczas karmienia lub codziennej pielęgnacji zbiornika. Na pewno nie raz zaobserwowałeś, że Twoje ryby z zainteresowaniem podpływają do przedniej szyby, gdy wchodzisz do pokoju lub unosisz pokrywę akwarium. Udowodniono bowiem, że ryby reagują na powtarzające się dźwięki i często rozpoznają właściciela po odgłosach kroków. Zagadnienie postrzegania zmysłowego ryb to temat niewątpliwie  interesujący. Zwłaszcza, że niektóre gatunki ryb wydają się posiadać szósty zmysł!

Zmysły człowieka

Już ponad 2300 lat temu Arystoteles zdefiniował 5 podstawowych zmysłów, którymi obdarzony jest człowiek. Zmysł dotyku jest regulowany przez receptory zlokalizowane w skórze, odbierające wrażenia zewnętrzne. Narządy smaku, takie jak kubki smakowe, tworzą ludzki zmysł smaku, który w połączeniu ze zmysłem powonienia umożliwia rozpoznawanie substancji chemicznych. Tak zwane chemoreceptory zlokalizowane w nosie ludzkim wyczuwają nieprzyjemne zapachy. Zmysł słuchu regulowany przez organy słuchu umożliwia odbieranie fal dźwiękowych. Co ciekawe, małżowina uszna nie jest niezbędna do odbierania fal dźwiękowych. Wibracje mogą być również odbierane przez inne narządy zmysłów na ciele ludzkim. Ostatni zmysł – wzroku – polega na odbieraniu i przetwarzaniu bodźców wizualnych.

A jak to wygląda u ryb?

Zmysł wzroku nie jest szczególnie dobrze rozwinięty u ryb, które są z natury krótkowidzami. Co to oznacza w praktyce? Soczewka rybiego oka jest sferyczna i sztywna, co odróżnia ją od ludzkiej. Ludzka soczewka ma zdolność akomodacji, co znaczy, że jest w stanie dostrzegać obrazy z różnej odległości. Ryby natomiast używają mięśni, które przybliżają lub oddalają soczewkę od siatkówki. Sposób ten umożliwia rybom dokładne dostrzeganie przedmiotów z odległości nie większej niż metr. Jednakże fakt, iż ryby charakteryzują się słabym wzrokiem, nie jest pomyłką natury, lecz cechą warunkowaną częściowo przez naturalne środowisko życia. Woda w środowisku życia wielu ryb akwariowych jest naturalnie mętna, więc doskonały wzrok nie jest im potrzebny. Co więcej, na dużych głębokościach dopływ światła jest bardzo ograniczony. Dlatego właśnie takie gatunki jak topornice (hatchetfish) mają bardzo duże oczy, dzięki którym widzą nawet przy niewielkiej ilości światła.

Ryby mają dobrze rozwinięty zmysł smaku, który jest ściśle powiązany ze zmysłem węchu. Narządem węchu są małe nozdrza znajdujące się w okolicach oczu, które posiadają ponad milion zakończeń nerwowych na centymetr kwadratowy. Ponadto, takie ryby jak sumy posiadają narządy zmysłowe zlokalizowane na skórze, które umożliwiają im wykrywanie wszelkich substancji rozpuszczonych w wodzie.

Ryby głosu nie mają?

Czy rzeczywiście ryby nie wydają żadnych odgłosów? Wręcz przeciwnie, pod wodą jest bardzo głośno! W akwarium można usłyszeć np. odgłosy przegryzania pokarmu, wydychania powietrza czy ocierania się płetw. Ryby, które wydają takie dźwięki charakteryzują się także dobrze rozwiniętym zmysłem słuchu. Dźwięki, które mają za zadanie np. odstraszyć rywala są rejestrowane przez małe kanaliki umiejscowione za oczami. Kanaliki wprawiają błędnik w drganie, co powoduje, że dźwięk przekazywany jest do mózgu.

Linia boczna ryb to główny narząd zmysłu ryb

Dzięki niemu ryby odbierają nie tylko dźwięki, ale także drgania i prądy wody. Dlatego też linia boczna jest także nazywana zdalnym organem sensorycznym. Podczas gdy wąsy i skóra ryb jest wyposażona w mechanoreceptory i reaguje na kontakt z innymi obiektami, linia boczna nie wchodzi w kontakt z otaczającymi przedmiotami. System przekazywania sygnałów w formie kanalików wypełnionych śluzem jest zlokalizowany wzdłuż ciała ryby pod warstwą skóry i jest połączony z otoczeniem za pomocą porów na skórze. Komórki tego systemu mają za zadanie „odczytywać” ruch wody.  Podczas pływania, ryby wytwarzają przed sobą rodzaj fali. Napotykając przeszkodę, sygnał jest przekazywany do linii bocznej, co pozwala na określenie wielkości, kształtu oraz odległości od przedmiotu.

Szósty zmysł

Niektóre gatunki ryb zostały obdarzone szóstym zmysłem. System narządów odpowiedzialnych za ten zmysł można porównać do systemu echosondy używanej przez nietoperze. Podczas gdy ssaki te emitują fale ultradźwiękowe, ryby nie tylko przekazują sygnały elektromagnetyczne, ale także otrzymują je z powrotem, dzięki czemu są w stanie  omijać przeszkody na swojej drodze. Jak silne jest pole magnetyczne, które wytwarzają ryby? Mięśnie i nerwy zwierząt produkują tak zwany potencjał błonowy, który umożliwia powstanie niskiego napięcia. Ta cecha jest bardzo wyraźna u tzw. ryb elektrycznych. Poszczególne gatunki ryb morskich wytwarzają napięcie o wielkości od 20 do 600 V. Dzięki tym zdolnościom, niektóre gatunki ryb morskich paraliżują i pożerają przepływające ofiary. Ryby słodkowodne  np. Aquaristikz rodziny mrukowatych czy strętwokształtnych wytwarzają napięcie o dużo mniejszej wielkości – między 0,1 a 25 V. Wytwarzane pole magnetyczne pozwala zidentyfikować przeszkodę, określić ją jako przewodzącą napięcie lub nie, oraz rozpoznać jej kształt, rozmiar oraz, w przypadku żywych obiektów, kierunek poruszania się. Ryby elektryczne żyją zazwyczaj w środowiskach z mętną wodą, gdzie zdolność wytwarzania napięcia wydaje się być najlepszą formą nawigacji po otoczeniu.

Bez względu na to czy nasze ryby posiadają szósty zmysł, czy nie, jest wiele możliwości kontaktu z mieszkańcami akwarium. Spróbuj ustalić pewnego rodzaju system znaków dźwiękowych, które umożliwią Ci komunikację z rybami np. podczas karmienia czy pielęgnacji zbiornika.

Zespół Tetra życzy powodzenia!